De statistieken schetsen een dubbel beeld. Aan de ene kant krimpt de kerkelijke organisatie qua leden en aantallen gemeenten. Tegelijkertijd zijn er verschillende nieuwe initiatieven voor vernieuwing, in pioniersplekken, kliederkerken en bestaande gemeenten. Deze nieuwe initiatieven zijn vaak minder zichtbaar dan de krimp en zijn ook geen vervanging voor wat verdwijnt. Beide ontwikkelingen bepalen het beeld van de Protestantse Kerk: een duidelijk zichtbare krimp én verschillende tekenen van vernieuwing en groei.
Ga snel naar:
Leden
Aantal leden
Per 1 januari 2023 kent de kerk bijna 1,5 miljoen (1.477.000) geregistreerde mensen in de registratie LRP van de Protestantse Kerk.
Per 1 januari 2023 was 42% belijdend lid (621.000), 47% dooplid (690.000) en 11% ‘overig’ die wij ‘ongedoopt’ noemen (geen doop en daarmee ook geen belijdend lid) (165.000). In het afgelopen jaar zijn er 49.000 minder geregistreerden (belijdende leden, doopleden en ‘ongedoopten’), een krimp van 3,3% ten opzichte van 1 januari 2022.
Ontwikkeling ledental
Sinds de jaren 80 loopt het ledenaantal van de Protestantse Kerk in Nederland terug. Daarmee is de landelijke trend van secularisatie ook in de Protestantse Kerk zichtbaar.
In de afgelopen 10 jaar is het aantal geregistreerden van de kerk gekrompen met bijna 30% (29,2%): van 2.086.000 naar 1.477.000 leden. Gemiddeld per jaar een verlies van 61.000. De gemiddelde krimp ten opzichte van het jaar daarvoor is 3,4% (schommelend tussen 2,8% en 5,0%). Het verschil in geregistreerden is een saldo van een aantal factoren: overlijdens en uitschrijvingen minus geboorten en inschrijvingen. Deze cijfers zijn gebaseerd op de registraties in LRP, het ledenregistratiesysteem van de Protestantse Kerk.
Leeftijdsopbouw
De gemiddelde leeftijd van geregistreerden van de Protestantse Kerk ligt op 52 jaar op basis van aantallen van 2021. De grootste leeftijdsgroep (totaal) is die van 75-79 jaar (123.600 geregistreerden).
Oudere geregistreerden zijn in de regel vaker belijdend lid. Jongere geregistreerden zijn in meerderheid doopleden. Het omslagpunt ligt bij 53 jaar: vanaf die leeftijd zijn er relatief meer belijdende leden dan doopleden. Grafiek 3 geeft een weergave van de leeftijdsopbouw van de Protestantse Kerk.
Wanneer we de leeftijdsopbouw van de leden van de Protestantse Kerk vergelijken met de Nederlandse bevolking, zien we dat de Protestantse Kerk relatief veel oudere en weinig jongere leden heeft (zie figuur 4).
Gemeenten
De Protestantse Kerk kent per 1 januari 2023 1470 gemeenten. Sommige gemeenten (150) bestaan uit meerdere wijkgemeenten. In totaal heeft de Protestantse Kerk 1850 wijkgemeenten. Het aantal gemeenten en wijkgemeenten is de afgelopen 10 jaar afgenomen.
Figuur 6 en 7 geven een beeld van de verdeling binnen de Protestantse Kerk in Nederland op basis van de grootte van de gemeenten.
Van alle gemeenten is op 1 januari 2023 een kwart (25%) kleiner dan 300 geregistreerden, de helft (52%) kleiner dan 600 geregistreerden en driekwart (73%) kleiner dan 1.000 geregistreerden.
Sinds 2018 is de Protestantse Kerk Nederland ingedeeld in elf classes die (groten)deels overeenkomen met de provincies. Gemiddeld heeft een classis 135 gemeenten. Fryslân is gelet op het aantal gemeenten de grootste classis in de Protestantse Kerk. Ze heeft in absolute aantallen het grootste aantal zeer kleine gemeenten (met minder dan 300 geregistreerden, nl. 80) én het grootste aantal grotere gemeenten (127).
Het percentage kleine gemeenten wisselt nogal per classis. In totaal is 25% van alle gemeenten een kleine gemeente (zie hierboven). Van al deze kleine gemeenten bevindt de helft (51%) zich (samen) in de drie classes Fryslân, Groningen-Drenthe en Delta. Het gemiddeld aantal leden per gemeente ligt in Fryslân het laagst (590 geregistreerden) en in Veluwe het hoogst (1780 geregistreerden). (niet in figuur)
De zeer grote gemeenten (boven de 2000 geregistreerden) zitten voor de helft (49%) in de drie classes Overijssel-Flevoland , Veluwe en Zuid-Holland Zuid.
Gemeenten van de Protestantse Kerk behoren tot verschillende categorieën. We onderscheiden er vijf: Evangelisch-Lutherse Kerk, Hervormde Gemeente, Gereformeerde Kerk, Protestantse Gemeente, overig. In de laatste categorie zitten de Waalse kerken en de Nederlandse kerken in het buitenland.
De grootste stroming gemeenten vormen de protestantse gemeenten met 55%.
Nieuwe kerkplekken
Binnen de Protestantse Kerk ontstaan overal in het land nieuwe vormen van kerk-zijn, de pioniersplekken en kliederkerken. Een pioniersplek is bedoeld voor mensen die niet naar een kerk gaan. Elke pioniersplek is afgestemd op de context, werkt vanuit gedeeld geloof en is gericht op duurzame gemeenschapsvorming. Een kliederkerk is een missionaire vorm van kerk-zijn waarin jong en oud samen op een creatieve manier de betekenis van bijbelverhalen ontdekken. Een kliederkerk duurt gemiddeld twee uur en bestaat uit drie delen: samen ontdekken, samen vieren en samen eten.
Pioniersplekken
Het aantal pioniersplekken dat elk jaar start is van 2012 tot 2017 snel gegroeid. Daarna vlakte de groei af. In 2023 waren er 108 pioniersplekken. De uitstroom bestaat uit pioniersplekken die doorgroeien naar een andere vorm van kerk-zijn, bijvoorbeeld een kerngemeente, of stoppen als kerkplek.
Kliederkerken
Het aantal kliederkerken in Nederland groeit sinds de start in 2015 gestaag door. In juni 2023 waren er 263 geregistreerde kliederkerken.
