Theologisch profiel
In deze serie wordt een kort, maar krachtig beeld geschetst van theologen uit heden en verleden. Aan de hand van vier vaste vragen leert de lezer snel zijn of haar gedachtegoed kennen.
Wie geloven beperkt tot zijn eigen set van waarheden doet zichzelf en de ander tekort. Wie zijn geloof kritisch durft te laten bevragen, tot op het scherpst van de snede, zal gaandeweg ontdekken waar het ten diepste om gaat: de liefde van God. Het leven in een context van atheïsme en in het geheim geloven, bracht de Tsjechische theoloog Tomáš Halík tot een zoektocht naar de diepste betekenis en relevantie van het christelijk geloof. Een geloof dat overblijft als alle uiterlijkheden en vanzelfsprekendheden zijn weggevallen, in een wereld van twijfel en ongeloof.
Gesprek met atheïsme
Tomáš Halík wordt in 1948 in Praag geboren. Een groot deel van zijn jonge leven wordt bepaald door het communisme. In deze context bekeert hij zich op zijn 18e tot het christelijk geloof. Na zijn studie sociologie en filosofie studeert hij theologie en wordt in 1978 in het Oost-Duitse Erfurt, in het geheim, tot priester gewijd. Vanwege een kritische speech bij zijn afstuderen is hij dan al enige tijd bij de overheid uit de gratie. In de periode die volgt groeit hij uit tot een naaste medewerker van František Tomášek, kardinaal in Praag, iemand die aan den lijve ervaren had hoe behoedzaam de kerk in een communistische omgeving moest opereren. Het legt bij Halík de basis om zich tot het atheïsme te verhouden, eerst in een communistische omgeving, maar na de omwentelingen van 1989 ook tot het westers atheïsme. Beide durft Halík in het gezicht te kijken en als gesprekspartners te nemen. Hij legt daarmee de relevantie van het christelijk geloof opnieuw op tafel. Na de Fluwelen Revolutie in 1989 wordt Tomáš Halík een van de externe adviseurs van Václav Havel. Onder Paus Johannes Paulus II is hij lid van de pauselijke Raad voor de dialoog met niet-gelovigen. Het onderstreept de brede erkenning die Halík krijgt om het gesprek met het atheïsme niet uit de weg te gaan maar juist op te zoeken, en de eigen positie van het christelijk geloof erin te versterken.
Waar kennen we Tomáš Halík van?
Breed bekend wordt Halík in Nederland na het verschijnen van Geduld met God. In dit boek houdt Halik een pleidooi voor meer 'Zacheussen' in de kerk, de mensen die zich aan de rand van de kerk bevinden. Juist in de marge hebben zij de kerk iets bijzonder waardevols te geven: het vermogen om te twijfelen en een vraagteken bij geloven te zetten. Daarmee houden ze de kerk scherp, die anders zomaar het gevaar loopt vast te komen zitten in haar eigen (Gods)beelden. De ondertitel van het boek is veelzeggend: twijfel als brug tussen geloven en niet-geloven.
Die brug probeert Halík ook te leggen in Ik wil dat jij bent. Daarin benadert hij de relatie tussen geloof en ongeloof vanuit een andere hoek: de liefde. Geloof als alleen een overtuiging van het bestaan van God is niet genoeg. 'Wij kunnen God slechts door onze liefde en ons verlangen omarmen', schrijft Halík. Er is meer nodig dan alleen een set van waarheden. Geloven betekent ook, en allereerst: liefhebben. Zelf geliefd zijn door een liefhebbende God, zelf liefhebben vanuit diezelfde God en zo de ander tegemoet treden. Liefde die wat Halík betreft misschien nog wel het meest tastbaar wordt bij de viering van het avondmaal. Daarin ontmoeten de liefde van God en de liefde voor de medemens elkaar.
Wie de woorden van Halík leest vanuit de context van zijn levensverhaal ontdekt dat zijn denken over de liefde niet de zoveelste uitkomst van een bijbelstudie is, maar dat het diep doorleefde woorden zijn van een theoloog die ontdekt heeft wat er overblijft als in een tijd van atheïsme alle franje van het christelijk geloof is afgepeld.
Wat kunnen we in de plaatselijke gemeente in Nederland met zijn gedachtegoed?
Het denken van Tomáš Halík kan gemeenten in Nederland allereerst ruimte en nieuw perspectief geven. Dat een relatief onbekende schrijver in een paar jaar tijd zoveel aandacht voor zijn boeken heeft gekregen, lijkt iets te zeggen over de snaar die hij raakt. De verhouding tussen geloof en ongeloof is voor veel gemeenten een actuele vraag. Niet alleen in de relatie met anderen buiten de gemeente, maar evengoed in de kerk zelf. Aan de tafel van de Heer zitten ook mensen die worstelen met hun vragen of twijfel rond geloven. Halík daagt je uit om die twijfel en vragen eerlijk op tafel te leggen en ze te zien als gesprekspartners. Juist dan wint je eigen geloof aan kracht. Anders gezegd: een geloof dat zich durft te laten bevragen wordt juist steviger. Andersom: wie die kritische vragen uit de weg gaat, loopt het gevaar zich te verschuilen in het eigen gelijk en denkbeelden die niet voor verandering vatbaar zijn. Ik wil dat jij bent zou je als gemeente kunnen lezen als oproep om de eerlijke ontmoeting met de twijfelende ander aan te gaan, om daardoor ook zelf te groeien.
In Ik wil dat jij bent noemt Halik het avondmaal de bron van de aanwezigheid van het christelijk geloof in deze wereld. In andere woorden: in brood en wijn ontmoeten hemel en aarde elkaar. Het verbindt ons met de levende Heer. En het helpt ons om met dezelfde ogen waarmee die Heer ons ziet, om te zien naar de ander. Brood dat ons voedt en in beweging zet. Halík helpt ons om het avondmaal niet alleen te zien in de relatie tussen God en ons, maar plaatst brood en wijn ook in de relatie met de wereld waarin we leven.
Maak kennis met Tomáš Halík
Van de hand van Tomáš Halík verschenen diverse boeken, waarvan er veel in het Nederlands zijn vertaald. Naast Geduld met God en Ik wil dat je bent verschenen onder meer nog in het Nederlands
- De nacht van de biechtvader. Christelijk geloof in een tijd van onzekerheid
Een reflectie op de praktijk van Halík als biechtvader, waarin mensen hem hun vragen, twijfels, verlangens en vragen voorleggen. Vragen die Halík ziet als een handreiking om het christelijk geloof steeds beter te verstaan.
- Raak de wonden aan. Over niet zien en toch geloven
Een prikkelend boek waarin Halík stelt dat wie de pijn in de wereld niet serieus neemt, God niet kan belijden. We geloven in een gekruisigde Jezus, die ook een gewonde Jezus is. En in zijn wonden draagt Jezus ook de wonden van ons mensen, die van de wereld. In dit boek richt Halík zich op deze wonden en neemt de 'ongelovige' Tomas daarbij als vertrekpunt.
Meer over het leven en denken van Tomáš Halík is te vinden in zijn biografie In het geheim geloven. Op internet zijn volop recensies en interviews te vinden naar aanleiding van zijn boeken.
Lees meer in de serie 'theologische profielen':
