De Protestantse Kerk is behoedzaam als het gaat om euthanasie. Euthanasie als mogelijkheid wordt niet veroordeeld, maar staat in het kader van een pleidooi voor goede (palliatieve) zorg. Een overzicht.
Protestantisme en euthanasie
Elke beslissing tot euthanasie vraagt om een grondig afwegingsproces. Dat geldt voor iedereen en zeker voor christenen: zij putten uit bronnen die door de eeuwen heen mensen hielpen om hoop te houden in lijden, om zin te ontdekken in kwetsbaarheid en om hun autonomie te plaatsen in het perspectief van Gods zorg voor ons. (bron: Eind Goed - een protestantse kijk op euthanasie, door prof. dr. Theo Boer)
De Bijbel en euthanasie
De Bijbel doet geen uitspraken over euthanasie, wel over dood en leven. Vanuit die uitspraken over leven en dood zijn voorzichtig enkele gedachten over euthanasie te formuleren. Er is in de Bijbel sprake van mensen voor wie de dood de afsluiting is van een vervuld leven. Job sterft ‘oud en verzadigd van het leven’, lezen we. ‘Oud en der dagen zat’ is de uitdrukking die daarbij hoort. Toch is de dood in de Bijbel niet maar een vanzelfsprekend, natuurlijk einde aan het leven. Dood heeft te maken met de vloek die het leven heeft getroffen. De apostel Paulus noemt de dood ‘de laatste vijand’. Dat is precies wat mensen ervaren die hun geliefde aan de dood verliezen. De dood went nooit. Het goede nieuws is dat de dood niet het laatste is - in de Bijbel is sprake van opstanding, van nieuw leven na de dood. Jezus bleef niet in het graf, Hij verrees uit de dood, als ‘eersteling van hen die ontslapen zijn’, d.w.z. als degene die de gestorvenen meeneemt naar nieuw leven. Dood is dan ‘slaap’, want er komt een moment dat we ontwaken. Jezus zelf liet dat zien door bijvoorbeeld het dochtertje van Jaïrus en Zijn vriend Lazarus terug te roepen uit de dood in het leven. Zo wordt de laatste vijand ontwapend. We treuren om onze doden, maar niet zonder hoop. God is een God van leven. Het leven is dan ook een Godsgeschenk, oneindig kostbaar. ‘Je leven hoort niet tot je bezit’, zegt Jezus. Daar beslis je dan ook niet eigenmachtig over. Omdat elk leven een geschenk is wordt geen mens afgeschreven, ook niet als iemand oud, ziek en/of dementerend is. Onze identiteit is bewaard bij God, tot zelfs over de grens van de dood. Vanuit zorg en verantwoordelijkheid voor elk kostbaar leven, van het prille begin tot het laatste moment, als geschenk van de Schepper, wordt gezocht naar antwoorden op de indringende vragen rond euthanasie.
Synodale uitspraken en rapporten van de Protestantse Kerk en haar voorgangers
- 1972: De hervormde synode neemt met algemene stemmen een rapport over euthanasie aan. Daarin wordt de passieve euthanasie, dat wil zeggen het niet langer rekken van het leven door medische ingrepen, in bepaalde gevallen aanvaard. Over actieve euthanasie, dat wil zeggen het verhaasten van het levenseinde van patiënten, laat het rapport zich aarzelend uit. Dit rapport laat zich lezen tegen de achtergrond van de steeds verdergaande medicalisering van de zorg.
- 1979: De Gereformeerde Kerken geven tijdens de synode van Delft de opdracht om te onderzoeken hoe kerken hun leden pastorale begeleiding kunnen bieden bij de vragen rond euthanasie.
- 1984: De resultaten van deze onderzoeksopdracht worden besproken tijdens de synode van Gouda aan de hand van het rapport Euthanasie en Pastoraat. Dit rapport wil een bijdrage leveren aan de meningsvorming over het vraagstuk binnen de Gereformeerde Kerken. Het belangrijkste uitgangspunt is dat euthanasie in het licht van het christelijk geloof niet onverantwoord hoeft te zijn. De hervormden namen dit rapport een jaar later ongewijzigd over.
- 1993: Een werkgroep van de Samen op Weg-kerken presenteert het rapport Keuzen op leven en dood. Het rapport gaat over medische, ethische en pastorale vragen rond de behandeling van ernstig gehandicapte pasgeborenen. In zeer uitzonderlijke gevallen kan het medisch, ethisch en moreel voor (gelovige) ouders en artsen verantwoord zijn het leven van een ernstig gehandicapte pasgeborene opzettelijk te beëindigen.
- 1999: Het euthanasiedebat in Nederland krijgt langzamerhand een andere wending. Was er eerst sprake van het voorzichtig zoeken naar mogelijkheden voor passieve euthanasie, inmiddels onderzoeken politieke partijen de mogelijkheden voor actieve euthanasie. De Samen op Weg-kerken brengen naar aanleiding van deze veranderende koers een verklaring uit die voortbouwt op de paragraaf ‘Is een euthanasiewet gewenst?’ van het synoderapport uit 1984. Deze verklaring wordt gezonden aan alle leden van de Eerste en Tweede Kamer en ter zake doende bewindspersonen.
- 2001: Toenmalig scriba van de generale synode, Bas Plaisier, biedt namens een brede coalitie van maatschappelijke groeperingen, kerken en andere organisaties een petitie aan met daarin een dringend beroep op de leden van de Eerste Kamer om het voorliggende wetsvoorstel ’Toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding’ af te wijzen.
- 2017: In opdracht van het moderamen voert de werkgroep Pastoraat en Gezondheidszorg een onderzoek uit onder predikanten over hun ervaring met actieve levensbeëindiging. De resultaten van dit onderzoek leiden tot een promotieonderzoek door oud-huisarts Wim Graafland over de relatie tussen pastoraat en euthanasie. Op 10 februari 2022 organiseert de Gereformeerde Bond naar aanleiding hiervan een studiedag over ‘pastoraat bij het levenseinde’.
- 2021: Tijdens de komende vergadering van de generale synode (11/12 november 2021) geeft prof. dr. Theo Boer een lezing over dit onderwerp naar aanleiding van zijn boek Eind goed - een protestantse kijk op euthanasie in Nederland. Hij schreef dit boek op verzoek van het moderamen van de generale synode. Op 9 december kunnen predikanten en kerkelijk werkers een online college van Theo Boer over dit thema volgen.
Protestantse kerken in Europa over euthanasie
2011: Een handreiking van de Europese protestantse kerken over beslissingen die de dood bespoedigen en over de zorg voor stervenden verschijnt: Een tijd om te leven en een tijd om te sterven. “De protestantse kerken in Europa erkennen de uitdagingen en vragen die het proces van ernstige ziekte, sterven en dood in de huidige Europese maatschappij omgeven. Niet alleen is er een toenemend aantal mensen dat in medische zorginstellingen hun einde nadert; hun dood is dikwijls ook het resultaat van beslissingen die het gevolg zijn van de medische behandeling. Dit stelt ons ten diepste voor de vraag hoe wij dood en sterven verstaan en hoe we omgaan met mensen die aan het eind van hun leven zijn gekomen. In de confrontatie met deze complexe vragen en dilemma’s zoeken de protestantse kerken in Europa naar constructieve verbindingen tussen fundamentele elementen en de bronnen van hun geloof, en de context en voorwaarden rondom deze vragen met betrekking tot het levenseinde.”
Hoe denken leden van de Protestantse Kerk over euthanasie?
Volgens cijfers van het CBS moet euthanasie volgens 77% van de leden van de Protestantse Kerk mogelijk zijn onder bepaalde omstandigheden. Zo vindt 61,8% dat het mogelijk moet zijn bij vergevorderde dementie; 57,6% bij ernstige psychische aandoeningen en 57,7% voor ongeneeslijk zieke kinderen.
Eén op de drie predikanten van de Protestantse Kerk heeft ervaring met pastoraat rond actieve levensbeëindiging: euthanasie, hulp bij zelfdoding of suïcide. Dat blijkt uit onderzoek van de werkgroep Pastoraat en Gezondheidszorg in opdracht van het moderamen van de Protestantse Kerk. In februari 2022 organiseerde deze werkgroep een symposium over dit thema.
Bijgewerkt tot november 2021
Illustratie: Roel Ottow
