Catechisatie. Hoe doe je dat?

Hoe moet ik eigenlijk leven? Welke waarden vind ik belangrijk? Welke waarden uit de kerkelijke traditie en de Bijbel kunnen mij helpen bij het leiden van mijn leven en het zijn van een goede naaste? Dit soort vragen komen bij catechisatie aan de orde en helpt kinderen en jongeren om vanuit de Bijbel na te denken over zingevingsvragen: 

Betekenis catechisatie

Catechisatie, waar kinderen en jongeren catechese ontvangen, betekent onderwijs in de geloofsleer. De kerkorde zegt hierover: Door catechese wordt kerkelijk onderricht gegeven aan de jonge leden van de gemeente en verder aan allen die dit onderricht verlangen.

Het doel daarvan is volgens de kerkorde: ‘Het leren leven uit Gods beloften en naar zijn geboden, de toerusting tot het christelijk getuigenis in de wereld, het ontdekken en leren aanwenden van de gaven voor de opbouw van de gemeente van Christus, de toeleiding tot de viering van doop en avondmaal en de voorbereiding op de openbare belijdenis van het geloof.’

Doelen van catechisatie

Dat klinkt mooi, maar hoe werkt het in de praktijk? Het doel van catechisatie is niet alleen dat jongeren theorie leren (bijvoorbeeld: wie was Abraham en wat is het ‘Onze Vader’?) maar ook in de praktijk oefenen met geloven. Bijvoorbeeld door in het dagelijks leven iets toe te passen wat je leert uit het leven van Abraham, of door samen te bidden. 

Catechisatie heeft meerdere doelen:

• Kinderen, jongeren (en soms volwassenen) krijgen informatie over het christelijk geloof (geloofsinhouden). 
• Zij leren wat die geloofsinhouden betekenen voor hun dagelijks leven (de praktijk van geloven) en oefenen daarmee.
• Jongeren en volwassenen worden voorbereid op het doen van belijdenis. 

Waarom catechisatie?

Niet alleen worden we in de Bijbel, bijvoorbeeld in Psalm 78, opgeroepen om de nieuwe generaties bekend te maken met geloven. Veel jonge mensen hebben ook zingevingsvragen. Door kinderen en tieners tijdens catechisatie toe te rusten naar aanleiding van bijbelverhalen vormen kinderen en tieners een eigen referentiekader om vanuit de Bijbel na te denken over zingevingsvragen. Hoe moet ik leven? Welke waarden vind ik belangrijk? Welke waarden uit de kerkelijke traditie en de Bijbel kunnen mij helpen bij het leiden van mijn leven en het zijn van een goede naaste? Deze wezenlijke vragen komen bij catechisatie direct of indirect aan de orde. Zo kan catechisatie een waardevolle bijdrage leveren aan de (geloofs)ontwikkeling van kinderen en jongeren. 

Daarnaast zijn de catechesemethoden van nu aangepast aan de leerstijlen van kinderen en aan het ervaringsgerichte leren op school. Het gaat daarbij niet zozeer om het uit het hoofd leren van feiten of het internaliseren van kerkelijke leerstellingen, maar meer over het leren leven vanuit het geloof, een combinatie tussen geloofsinhoud (bijbelverhalen) en het dagelijks leven en de persoonlijke ervaring van catechisanten. 

Voor welke leeftijd is catechisatie geschikt?

Traditioneel werd catechese gegeven vanaf de leeftijd dat tieners naar het middelbaar onderwijs gaan. Als je kijkt naar de ontwikkeling van kinderen en jongeren is het aan te raden om wat eerder te beginnen. Kinderen van de bovenbouw van de basisschool hebben vaak meer tijd en zijn nog heel geïnteresseerd in feiten en verhalen. Zodra ze naar de middelbare school gaan, gaan ze meer vragen stellen en het geloof dat ze van huis uit meekregen kritischer benaderen.

Tienercatechese ziet er anders uit dan catechese voor basisschoolkinderen. Deze is vooral gericht op het hoe en waarom van het geloof en op de vraag: wat heb ik aan die verhalen in mijn eigen leven? Welke waarden heb ik, en hoe kan ik de bijbelverhalen die ik geleerd heb daaraan linken? Wat heeft geloven te maken met hoe ik mijzelf, mijn naaste en de wereld om mij heen zie?

Daarbij is het van belang dat tieners én kinderen uitgedaagd worden zelf na te denken over wat bijbelteksten hen te zeggen hebben. God spreekt door zijn woord immers net zo goed tot kinderen als tot volwassenen. In dat kader is het ook zinvol en relevant om vanuit de catechisatie lijnen te leggen naar de rest van de gemeente en naar het gezin. Bijvoorbeeld door over de thematiek die in de catechisatie aan de orde komt een intergeneratieve kerkdienst te organiseren, en de kinderen en tieners daar thuis al over na te laten denken. Op deze manier kan de catechisatie ook bijdragen aan het intergeneratieve geloofsgesprek. 

Lees hier meer over de geloofsontwikkeling van kinderen:

 

Hoofd, hart en handen

Bij leren denken we vaak aan het hoofd, maar het je echt eigen maken van onderwerpen lukt alleen als het hele wezen betrokken is. Daarom is het belangrijk om ook bij de catechisatie in te zetten op hoofd én hart én handen. Kies een catechesemethode en werkvormen die ook inzetten op creativiteit, spel, verbeelding en actief dingen doen. Praktisch betekent dat letterlijk oefenen met bijvoorbeeld delen en geven aan anderen, bidden en vieren. Ook een spel of een creatieve opdracht tijdens catechisatie zijn dus geen overbodige bijzaken, maar helpen de kinderen of jongeren om het thema echt letterlijk te doorleven. 

Weinig of veel jeugd bij catechisatie?

Ook wanneer er weinig kinderen en tieners in de gemeente zijn, kun je catechisatie vormgeven. Dat kan door de kinderen of de tieners die komen niet alleen met elkaar in gesprek te brengen maar ook met andere generaties in de kerk. Zie bijvoorbeeld Kerk als thuisplek voor meer informatie over de ontmoeting tussen de verschillende generaties. Daarnaast is het natuurlijk ook mogelijk om samen met andere gemeenten catechisatie te geven, zodat de groep wat groter wordt. 

Zijn er juist veel kinderen en tieners, dan is het goed om te kiezen voor een variant waarbij de grotere groep in kleinere groepjes verdeeld wordt. Zo kun je kiezen voor een vorm van mentorcatechese: vaste groepjes van catechisanten die samen eerst naar een plenair gedeelte luisteren en dan in hun groepje met een vaste vrijwilliger doorpraten, denken en oefenen rond het thema. Hierdoor is er nog steeds, ondanks de grotere groep, genoeg oog voor het kind of de tiener.

Catechisatie binnen het geheel van de gemeente

Jeugdwerk mag nooit op zichzelf staan maar is altijd verbonden met de rest van de gemeente. Dit geldt ook voor de catechisatie. Je kunt hier als gemeente op diverse manieren vorm aan geven. Heel simpel kun je bijvoorbeeld met de opvoeders (ouders, grootouders, leerkrachten) of zelfs met de hele gemeente delen welk thema steeds centraal staat bij de catechisatie. Of nodig gemeenteleden met enige regelmaat uit op de catechisatie-avonden, bijvoorbeeld door een gemeentelid iets te laten delen of door met gemeenteleden in gesprek te gaan. Ook mooi is het om belangrijke thema’s uit de catechisatie terug te laten komen in bijvoorbeeld de zondagse kerkdienst. Daarnaast kun je denken aan een avond voor ouders, grootouders en docenten waar je met elkaar in gesprek gaat over de catechisatie en wat de kinderen en jongeren van de gemeente daarin nodig hebben. 

Catechisatie - Niet alleen op zondag

Het is goed als ouders/verzorgers weten wat er op catechisatie wordt besproken. Zij kunnen dan doordeweeks verder praten over dit thema. Degene die catechisatie geeft, zou de thema’s kunnen delen met de ouders/verzorgers of zelfs een speciale bijeenkomst voor hen organiseren om ervoor te zorgen dat de ouders/verzorgers ondersteunen wat de kinderen en jongeren leren tijdens catechisatie.

Methodes catechisatie

Een goede methode is nuttig bij catechisatie. Goede methoden hebben een duidelijke theologische visie en een pedagogisch didactische leerlijn die aansluit bij de leefwereld van kinderen en jongeren. Bij het kiezen van een methode is het goed om vooraf de methode goed te bekijken: past deze bij jouw gemeente? Past het bij wat jullie als kerk als leerdoelen willen meegeven aan de kinderen en jongeren? Welke thema’s zouden de kinderen en jongeren aan de orde willen laten komen? Komen die thema’s ook terug in de methode? Zit er een logische lijn in de methode? En past die ook bij hoe kinderen tegenwoordig leren?

Dit zijn vragen die je mee kunt nemen bij het kiezen van een methode. 

• Basics is geschikt voor 9-12 jaar. Basics behandelt hoofdthema’s uit het christelijk geloof op een manier die kinderen aanspreekt. De kinderen maken bijvoorbeeld kennis met het avondmaal, met dopen, met wat er in de kerk gebeurt en vragen zich af: waar is God eigenlijk?
• Overhoop is geschikt voor 12-16 jaar. De jongeren maken door middel van deze catechesemethode kennis met bijvoorbeeld de aartsvaders of het kwaad in deze wereld, leren hoe de Bijbel in elkaar zitVerder lezen“Ik help jongeren graag op weg om de Bijbel te lezen", en ontdekken wat de verhouding tussen geloof en wetenschap is.
• De HGJB biedt 12 verschillende catechesemethoden voor verschillende leeftijdscategorieën en diverse methoden voor belijdeniscatechisatie. Ook zijn er catechesemethoden voor ouders te vinden.
• Dr. M. van Campene ontwikkelde de methode Reflector. Hij doceerde jarenlang catechetiek in de opleiding GPW van de Christelijke Hogeschool Ede. Als predikant is hij intensief betrokken geweest bij de praktijk van de catechese.
• Ds. Evert van Veen ontwikkelde de methode 'In goed vertrouwen'. Een methode die een handvat kan bieden bij catechese en geloofsgesprekken in de voorbereiding op belijdenis doen. In onder andere Voorthuizen en Zwijndrecht maken ze graag gebruik van deze methode.