Op 4 mei vindt in bijna elke plaats in het land een bijeenkomst plaats in het kader van de Nationale Herdenking. Veel gemeenten in de Protestantse Kerk doen mee, vaak in samenwerking met de burgerlijke gemeente.
Vrijheidsverhalen in Amsterdam
Amsterdam heeft het project ‘Vrijheidsverhalen’, Helvoirt een avondgebed. Sinds vijf jaar doet de Willem de Zwijgerkerk in Amsterdam-Zuid samen met partners uit de buurt mee aan het project 'Vrijheidsverhalen'. Leerlingen van de basisschool en jongeren uit het jongerenwerk interviewen buurtgenoten over het thema vrijheid. De portretten komen in een boekje dat vervolgens op allerlei manieren een rol speelt.
Frans Schouwenaar, gemeentelid in de Willem de Zwijgerkerk, is bij het project betrokken. “Het herdenken van doden van de Tweede Wereldoorlog en het feest van de bevrijding moeten levende verhalen blijven. De rol van kinderen is daarbij cruciaal. Als kerk vinden we het belangrijk om mee te doen in het project. Onze kerk stond hier ook in de Tweede Wereldoorlog, en uit deze wijk zijn veel joden en verzetsmensen weggevoerd. Een van de predikanten is doodgeschoten. Op het nabijgelegen Valeriusplein vergaderde de redactie van Trouw over de eis van de Duitsers om te stoppen met het uitgeven van de krant. Verschillende medewerkers van dit dagblad werden gearresteerd en gevangen gezet. Als de krant niet zou stoppen, zouden deze mensen gedood worden. Sinds ik dit weet fiets ik anders door mijn buurt.”
Begrip
Het project is ontstaan in samenwerking met organisaties in de buurt, zoals Cordaan (voor verbetering van de leefbaarheid in de stad) en de basisschool. Schouwenaar: “We sluiten zo veel mogelijk aan bij het thema dat het Nationaal Comité 4 en 5 mei aanlevert. Zo hebben de kinderen en jongeren een paar jaar geleden mensen in de wijk die hierheen gevlucht zijn geïnterviewd. Daar lag de verbinding met de oorlogsperiode die we hier zelf hebben doorgemaakt. Afgelopen jaar interviewden ze wijkbewoners die zelf de Tweede Wereldoorlog in de wijk hebben meegemaakt. Daar waren ook gemeenteleden van de Willem de Zwijgerkerk bij. De kinderen krijgen daardoor een beeld van de buurt waar ze wonen en naar school gaan. Ze gaan er anders door naar hun buurt kijken.” Uiteindelijk doel van het project is om het besef van vrijheid levend te houden en over en weer begrip voor elkaar te kweken. Dat is ook waarom het stadsdeel Zuid van de burgerlijke gemeente Amsterdam subsidie voor het boekje verleent. Schouwenaar: “Om elkaar te begrijpen, moet je elkaars geschiedenis kennen.”
Vrijheidsmaaltijd
Een onderdeel van het project is een buurtwandeling, in februari, naar plekken in de wijk die te maken hebben met de verhalen van dat jaar. De route voert ook langs struikelstenen. Een verslag van de wandeling wordt opgenomen in het boekje. De afsluiting van het project is een vrijheidsmaaltijd in de kerk voor alle kinderen en hun ouders, en voor mensen van de deelnemende organisaties. Vorig jaar deden daar 90 mensen aan mee: kinderen en jongeren, hun ouders, geïnterviewde buurtgenoten, andere buurtgenoten, leden van de schrijfclub die de verhalen opgeschreven hebben en mensen van het 4 mei-comité. Deze laatsten kiezen een verhaal uit het boekje dat door een van de kinderen wordt voorgelezen bij de herdenking op 4 mei op de Amstelveenseweg.
Open middag
Vorig jaar stond het boekje ook centraal op een open middag met verhalen en gesprek die Moskee de Vrede in Amsterdam samen met onder meer de Willem de Zwijgerkerk en Cordaan organiseerde. Verhalen van gastarbeiders, nieuwkomers en buurtgenoten stonden centraal: wie ben je, waar kom je vandaan, en wat vind je belangrijk voor je buurt en voor de stad?
Om elkaar te begrijpen, moet je elkaars geschiedenis kennen.
Helvoirt: samenwerking tussen kerk en dorp
De dodenherdenking in het Brabantse dorp Helvoirt trekt mensen naar de kerk die er anders niet komen. De bijeenkomst bij het monument waar kinderen de namen van de Helvoirtse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog voorlezen, wordt voorafgegaan door een avondgebed in de kerk en een stille tocht. Na afloop van de herdenking trakteert de burgerlijke gemeente op een kop koffie in het restaurant bij het monument.
De dodenherdenking gaat uit van stichting Comité Helvoirt die de voorgangers van de beide plaatselijke kerken, een protestantse gemeente en een rooms-katholieke parochie, uitnodigt het avondgebed te organiseren. Ook de burgerlijke gemeente is erbij betrokken; de burgemeester houdt een toespraak bij het monument. “Een goed voorbeeld van samenwerking tussen kerk en dorp”, zegt ds. Lodewijk van Wingerden die bijstand in het pastoraat verleent in de Protestantse Gemeente Helvoirt-Haaren. “Zijn kerk en staat soms streng gescheiden, op dat moment is er sprake van een hartelijke band.”
Smeekgebed
Voor het avondgebed zoeken de pastores aansluiting bij het thema van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Het jaarthema 2019 is ‘In vrijheid kiezen’. Van Wingerden: “De kern van de dienst is een uitgebreid smeekgebed. Daarna volgen bijbellezingen die gerelateerd zijn aan het jaarthema, en een meditatie.” Na het avondgebed gaat de plaatselijke harmonie de kerkgangers en mensen die buiten de kerk aansluiten ‘met omfloerste trom’ voor naar het plaatselijk monument.
“Ik hoor van de dorpsbewoners dat ze deze manier van herdenken heel mooi vinden. En ook dat ze het vanzelfsprekend vinden dat we dit ieder jaar weer doen. We houden deze traditie van de kerk- en de dorpsgemeenschap graag in ere.”
Foto: kinderen van de Willem de Zwijgerkerk interviewden wijkbewoners
