Preken over ongemakkelijke teksten: liever niet?

“Pleidooi voor goede theologie”

Kees van Ekris, predikant in Zeist, promoveerde aan de PThU op een theologische studie over het eigene van de profetische preek

“Tijdens de studiedag over jongeren en prediking die ik bijwoonde kwam naar voren dat veel ouders moeilijke dingen voor hun kinderen uit de weg willen ruimen. Curling-ouders noemt De Nieuwe Koers ze. Er zijn ook curling-kerken en curling-predikers: alle moeilijke dingen worden weggestreken. Maar ik ken bijna geen hoorder die daarop zit te wachten. Veel gemeenteleden vinden het zelfs irritant als de ongemakkelijke teksten uit de weg gegaan worden. De prediker is ook de advocaat van de hoorder en heeft hier een verantwoordelijkheid; hij of zij heeft veel uit te leggen.

De stelling is een pleidooi voor goede theologie. Verontrustende teksten geven mij als theoloog een taak. Door alle crises in onze samenleving zitten mensen steeds meer te wachten op uitleg over dit soort teksten. De kerk heeft ook iets te zeggen over de realiteit van vandaag de dag.

Ik heb laatst het profetenboek Zacharia gelezen. Het beschrijft een verbijsterende wereld met nachtmerrieachtige visioenen, het gaat er ruig aan toe. Ik zie mezelf dan als bemiddelaar van wat in zo'n profetenboek wordt gecommuniceerd naar de gemeente. Het doet de gemeente goed. Je raakt aan een laag in het bewustzijn: onze tijd is ook gevaarlijk. Onder de curling-laag, de niets-aan-de-hand-laag, zit een andere laag. Daar moet de kerk taal voor hebben, anders wordt deze laag gedomineerd door populisten en angstschreeuwers. De kerk biedt taal van hoop.”

 

“Sommige teksten niet geschikt voor de kerkdienst”

Eveline van Staalduine-Sulman, hoogleraar Receptiegeschiedenis van de Hebreeuwse Bijbel aan de VU en een van de trainers van de PEP-training

“Als je afspreekt om nooit over ongemakkelijke teksten te preken, dan krijg je ook nooit een uitleg. Mijn insteek bij de training is: als je als predikant lang genoeg studeert op zo’n tekst, dan kun je deze uitleggen. Ik laat de deelnemers daarvoor altijd de historische achtergronden bij elkaar zoeken, die moet je weten. Van offers brengen bijvoorbeeld snappen wij nu weinig meer. En het juridisch apparaat was in de tijd van de Bijbel natuurlijk anders; vaak volgden fikse maatregelen. Leuk is dat de deelnemers aan de training na bestudering van teksten vrijwel altijd zeggen: er zit ook een mooie kant aan dit verhaal. Of: negatieve voorbeelden zijn ook voorbeelden. En soms zeggen ze: ik zou niet over deze tekst preken, maar hij is wel goed voor een intiemere kring zoals een bijbelstudiegroep. Het verhaal van de verkrachting van Tamar bijvoorbeeld lees je niet zomaar voor in de dienst maar kun je wel goed bespreken tijdens de catechisatie, want het verhaal gaat over jonge mensen die over grenzen heen gaan. En dat is ook mijn boodschap: sommige bijbelteksten kun je beter niet in de kerkdienst gebruiken, of pak het anders aan als je dat toch wilt. Lees de tekst niet als Schriftlezing maar leid het verhaal goed in en lees het voor tijdens de preek.”

 

“Laat iets van jezelf zien”

Paulien Vervoorn, trainer, spreker, schrijver van het boek Geloofwaardig Spreken en een van de trainers van de PEP-training

“Dat moeten we juist niet afspreken, predikanten moeten over alle teksten kunnen preken. Een voorganger zei aan het begin van een van de vorige trainingen dat hij moeilijke teksten laat liggen omdat hij er niet over na wil denken. Tegen zijn gemeenteleden zei hij dat hij het antwoord erop ook niet weet. We kwamen erachter dat dit ingegeven werd door angst. Angst omdat hij misschien zijn godsbeeld aan moest passen, angst om de teksten verkeerd uit te leggen aan zijn gemeenteleden. Deze voorganger is nog tijdens de training over zijn angst heen gekomen. Dat kwam omdat hij bij een lastige tekst de juiste informatie had opgezocht waardoor deze minder ongemakkelijk bleek dan hij dacht. Je moet dus dingen uitzoeken, de context gaan begrijpen. Dat vraagt studietijd. Door lastige teksten uit te kunnen leggen neem je de spanning die gemeenteleden bij bepaalde teksten hebben ook weg. Je geeft hen een soort leesbril mee. Sommige teksten blijven ongemakkelijk. Benoem dat dan ook. Als predikant kun je de gemeente tools geven hoe daarmee om te gaan. Neem je gemeenteleden daarin mee.

Wanneer preek je geloofwaardig? Gemeenteleden moeten merken dat je preek doorleefd is. Laat bij ongemakkelijke teksten iets van je eigen ongemak zien en vertel over je eigen zoektocht hierin. Kortom: laat iets van jezelf zien.”

geloofwaardigspreken.nl

 

“Het weerbarstige laten staan”

Gerrit Immink, emeritus hoogleraar praktische theologie PThU

“We zijn er tegenwoordig erg op gericht dat bijbelteksten ons vandaag de dag iets te zeggen moeten hebben. Maar de Bijbel is een boek dat vanuit de geschiedenis tot ons komt. We moeten er misschien vanaf dat we met alle verhalen ook op maandag iets zouden moeten kunnen.

Predikanten worstelen vaak meer met bijbelteksten dan de gemeente in de gaten heeft; die krijgt het eindproduct te horen. Tegenwoordig hebben we het moeilijk met teksten vol geweld. We moeten niet vergeten dat die verhalen de ervaringen van de rauwe werkelijkheid waren. Wij leven hier en nu niet te midden van geweld, we worden omringd door een humanistisch mensbeeld. Maar onze moderne democratische samenleving is niet de norm; de werkelijkheid is op veel plaatsen veel rauwer.

We kunnen bijbelverhalen maar beter laten staan in hun eigenheid, met hun eigen werkelijkheid, taal en beeldvorming. Laten we ze niet te snel inkapselen in onze ervaringen, en ze zeker niet overslaan. Er zitten altijd haken en ogen aan teksten die je niet glad kunt strijken. Ik hoop dat predikanten dat kunnen weerstaan en ruimte vinden om met de ongemakkelijke teksten van de Bijbel bezig te blijven. Predikanten hebben gauw de neiging om het anderen naar de zin te maken. Maar ze mogen best iets van het weerbarstige in de Bijbel in het midden leggen en als weerbarstigheid laten staan.”

Foto: Unsplash