Opinie
Opinieartikelen van de Protestantse Kerk en Kerk in Actie. Deze artikelen hebben vaak ook in de krant gestaan.
Bureaucratie bij de overheid is een belangrijke oorzaak van armoede, aldus mgr. Gerard de Korte en ds. René de Reuver. "Waar een ambtenaar altijd in zijn achterhoofd houdt of er niet teveel wordt weggeven, zal een diaken zich eerder afvragen of er niet te weinig gegeven is."
Armoede is een hardnekkig probleem dat ook in een welvarend land als Nederland moeilijk uit te bannen is. Kerken hebben in 2018 meer aanvragen om hulp ontvangen, blijkt uit het Onderzoek Armoede in Nederland 2018Bestel of download hier de Publieksbrochure Armoedeonderzoek 2019, uitgevoerd door kerken en diaconale organisaties. Overheidsbureaucratie staat hoog in de lijst van redenen die zorgen voor schulden en armoede. De overheid is niet alleen armoedebestrijder maar ook deels veroorzaker van problemen. Daarom is een cultuuromslag nodig.
Sinds 2011 stijgt het aantal huishoudens met een langdurig laag inkomen. Kerken droegen in 2018 in totaal 88,6 miljoen euro bij aan armoedebestrijding. Diaconale hulp is vooral bestemd voor eerste levensbehoeften. Daarmee dringt zich de vraag op of het zorg- en beschermingsnet van de overheid voldoende functioneert.
Oorzaken armoede
Naast schuldenproblematiek en langdurig lage inkomens, is bureaucratie van overheidshand een belangrijke oorzaak van armoede. Onmacht plaagt burgers in hun omgang met een overheid die van hen te hoge verwachtingen heeft. De overheid gaat ervan uit dat de burger zelfredzaam is. Maar "burgers zijn niet altijd in staat altijd en overal verstandige keuzes te maken en daarnaar te handelen”, zo schreef het WRRDownload hier het rapport 'Weten is nog geen doen' van het WRR al in 2017.
Liefst vijf redenen in de top-10 van armoede-oorzaken hebben te maken met overheidsbureaucratie: wachttijden, vastlopen in loketten, buiten regelingen vallen, ingewikkelde formuleren, onbekendheid met regelgeving. De overheid gaat er te gemakkelijk vanuit dat mensen het systeem snappen en ermee uit de voeten kunnen. Overheidscommunicatie is te ingewikkeld en de toenemende digitalisering zorgt voor meer afstand.
Quick wins
Dat kan beter. Concreet: door meer werk te maken van het minimaliseren van wachttijden bij het toekennen van uitkeringen, betere dienstverlening, gebruik van minder en eenvoudige(re) formulieren, en een ‘één loket beleid’. Ook de ombudsman gaf afgelopen week het adviesLees hier het interview met de ombudsman in dagblad Trouw waarin hij dit advies geeft dat iedere gemeente een hulploket moet krijgen - voor álle vragen die burgers kunnen hebben. Zulke ‘quick wins’ zijn belangrijk om noodhulp te voorkomen.
De situatie voor mensen in armoede kan ook verbeterd worden door fouten die mensen maken vanwege ingewikkelde regelingen of formulieren niet langer als ’fraude’ te bestempelen. De overheid maakt het soms zo ingewikkeld met haar te communiceren dat ook normaal redzame en goedwillende burgers moedeloos kunnen worden van de wirwar van formulieren waardoor zij het opgeven.
Cultuuromslag nodig
De bal wordt teveel bij de ‘zelfredzame burger’ zelf gelegd. Terwijl die zelfredzaamheid juist voor mensen aan de onderkant een mythe is. Effectieve hulp vraagt daarom ook om een cultuuromslag. Bureaucratie gaat uit van wantrouwen. Fouten worden bestraft. Terwijl onderzoek heeft aangetoond dat mensen in armoede door stress slechte keuzes maken. En daarmee in een vicieuze cirkel terechtkomen. Zij hebben geen overheid nodig die hen verder naar de bodem zuigt, maar een helpende hand. Ze verdienen niet alleen een goed werkend systeem, maar ook menselijkheid. De vicieuze cirkel wordt niet doorbroken door te straffen, maar door te ontzorgen.
Recht en barmhartigheid
Kerken en diaconale organisaties willen een partner zijn van de overheid en mensen in armoede. Elk vanuit de eigen rol. Waar een ambtenaar altijd in zijn achterhoofd houdt of er niet teveel wordt weggeven, zal een diaken zich eerder afvragen of er niet te weinig gegeven is.
“Waar een ambtenaar altijd in zijn achterhoofd houdt of er niet teveel wordt weggeven, zal een diaken zich eerder afvragen of er niet te weinig gegeven is.”
Een overheid handelt vanuit het perspectief van recht, terwijl de kerk evenzeer barmhartigheid als motto heeft. Ze vullen elkaar aan en kunnen van elkaar leren.
Overheid én kerk zouden de menswaardigheid van mensen in armoede centraal moeten stellen. Veel mensen kunnen zichzelf redden. Maar niet iedereen. De bal bij deze mensen zelf neerleggen, en geen helpende maar een straffende hand uitsteken, leidt tot toename van armoede.
Dit opiniestuk verscheen op zaterdag 7 november in dagblad Trouw. Ds. René de Reuver heeft dit samen met mgr. Gerard de Korte (bisschop 's-Hertogenbosch) geschreven.
Foto: Anne Paul Roukema
