Maak kennis met Anne Burghardt: secretaris-generaal Lutherse Wereld Federatie

Ze volgt daarmee ds. Martin Junge op die de gemeenschap van 148 lutherse lidkerken leidde sinds 2010. Anne Burghardt is de eerste vrouw en de eerste persoon uit de regio centraal- en oost Europa die de Lutherse Wereld Federatie ambtelijk gaat leiden. Tijdens haar bezoek aan Nederland spreekt ze ook met Elkkwartaal.

Burghardt werd geboren in Estland (1975), een van de meest geseculariseerde landen ter wereld, tijdens de toenmalige Sovjetbezetting. Haar grootouders waren lid van de lutherse kerk; oma en haar vader en tante werden gedeporteerd naar Siberië in 1949. Zoals velen die dit regime meemaakten, waakten haar grootouders ervoor hun kinderen actief bij het kerkelijk leven te betrekken, wegens mogelijke verstrekkende gevolgen hiervan.

Geprikkeld door het religieuze

De weg naar haar ordinatie tot dominee (2004) in de Maria Kathedraal van Tallinn, begon met deelname aan een belijdenis klas – hiervoor uitgenodigd door een schoolvriendin. “Op mijn school in Estland werd, als een van de weinige, ook religieus onderwijs gegeven en door de gesprekken met klasgenoten in deze lessen werd ik diep geraakt. Iedereen zocht naar de eigen identiteit en ik werd geprikkeld door het religieuze.” Terugkijkend op haar ‘geloofsreis’ ervaarde ze een gestage groei door vele vragen en antwoorden, steeds meer verankerd in het christelijk geloof en haar wens de kerk te dienen. Ze studeerde theologie aan de universiteit van Tartu, in Berlijn en Beieren en specialiseerde zich in orthodoxe liturgie. Ze voltooide de pastorale opleiding en werd docent aan het theologisch instituut van Tallinn, in combinatie met een leerstoel orthodoxe liturgie; een bijzonder voorbeeld van oecumenische samenwerking binnen de academisch-kerkelijke wereld. Door haar belangstelling voor orthodoxie werd ze lid van de eerste luthers-orthodoxe dialoog commissie van Estland. Vervolgens werkte ze vijf jaar als secretaris voor oecumenische relaties in het LWF-hoofdkantoor te Genève, waar ze betrokken was bij zowel de dialoog tussen Anglicanen en Mennonieten als orthodoxe en pinkstergemeente christenen.

Verandering en verzoening

Gestoeld op haar eigen jeugdjaren en verdere ontwikkeling in een geseculariseerd land, heeft Anne Burghardt het vaste voornemen zich in te zetten voor het delen en inbrengen van Gods wereld bij mensen in een geseculariseerde context. Ze groeide op in een tijd waarin mensenrechten en de menselijke waardigheid systematisch werden veronachtzaamd door het toenmalige Sovjetregime. Ook daarom gelooft ze dat onze kerken een vitale rol kunnen en moeten spelen in het stelling nemen en uitdragen van christelijke waarden in het publieke domein. “In een wereld met steeds meer versplintering zijn we geroepen om Gods wil te onderscheiden en in steeds complexere situaties positieve verandering en verzoening te vertegenwoordigen.” Hoewel de Lutherse Wereld Federatie een confessionele gemeenschap van kerken is, ervaart Burghardt een grote betrokkenheid bij de christelijke eenheid. “En waar elke christelijke gemeenschap met haar eigen inbreng bijdraagt aan de wereldkerk, staat in onze lutherse traditie Gods onvoorwaardelijke genade centraal en de vrijheid die daaruit voortvloeit.”

Bemoediging

Desgevraagd herkent ze in een tijd van toenemende secularisatie ook het zoeken naar geloofsbeleving van jonge generaties, die zich steeds minder identificeren als religieus maar de geloofstaal veelal niet meer weten te vinden. Toch ziet ze daarin ook heil. ”Er is wel degelijk sprake van een religieus verlangen, het zoeken naar transcendente dimensies – kijk maar naar de belangstelling voor allerlei alternatieve spirituele bewegingen. Afhankelijk van het soort samenleving waarin je verkeert en hoe de verhouding religie-overheid is, zijn er verschillende manieren om tot geloof te komen. Of liever: hoe (jonge) mensen die willen bijdragen aan verandering en verbetering kunnen worden aangemoedigd. Veel maatschappelijke taken worden al uitgevoerd door organisaties met een levensbeschouwelijke en kerkelijke achtergrond. Aansluiting daarbij, ondanks secularisatie (en misschien wel dankzij) gebéurt.” Veel nadruk wenst ze te leggen op diaconie, het omzien naar elkaar en vooral naar steun en bemoediging in de verdrukking. “Daarmee kun je je identificeren. En gelukkig bemoeit de kerk zich ook met de klimaatdiscussie. Klimaatzorg krijgt zo ook een theologische achtergrond.” Met de input van jonge mensen wereldwijd neemt de Lutherse Wereld Federatie deel aan de grote klimaatconferenties, juist met jongeren, omdat zij de toekomst zijn. “Het is daarbij bemoedigend om te zien hoe actief jongeren bijvoorbeeld zichtbaar waren bij de vorige klimaattop in Glasgow”. Vanuit de Protestantse Kerk (regio Centraal-West Europa) was Joren Reichel, lid van de lutherse synode, afgevaardigd.

Vrouwen in het ambt

Natuurlijk werd haar al gevraagd hoe het is om de eerste vrouw op deze positie te zijn. “Ach”, relativeert ze, “het is mooi, maar zo bijzonder ook weer niet. Het gaat immers niet om gender maar om wat je als mens in het werk kunt bijdragen.” Als eerste vrouw op deze positie gelooft ze wel dat in veel landen en kerken vrouwen zich extra bemoedigd voelen door dit voorbeeld. “Ik zag onlangs in Tanzania de reacties van vrouwen – hoe tróts zij waren te zien dat dit dus kan. De eerste ordinanties van vrouwen in Estland zijn al meer dan een halve eeuw geleden, maar ik denk dat mijn benoeming een historisch moment markeert voor onze kerk en regio, en dat dit vooral in de Afrikaanse landen het verschil maakt. Tegelijk kijk ik uit naar de dag dat gender niet langer een issue is in de discussie rond leiderschapsposities binnen de kerken en in de maatschappij.” Ze wil de theologische discussie rond het lutherse begrip van ordinantie stimuleren en kerken ondersteunen in het opnemen van vrouwen in het ambt en kerkelijke posities. De gesprekken binnen de Lutherse Wereld Federatie en de uitwisseling en ervaringen van andere lutheranen hebben bijvoorbeeld een grote rol gespeeld in de recente beslissing van de lutherse kerk in Polen om vrouwen toe te laten tot het ambt van dominee.

Theology for Transformation

Tijdens haar academische opleiding aan het theologisch instituut van Tallinn, waar ze later ook docent was, werden studenten getraind om kritisch te denken en reflecteren. Burghardt benadrukt het belang daarvan, juist in een tijd van toenemende polarisatie. “De kerk moet niet het zwart-wit paradigma voeden, maar juist reflecteren op een gedifferentieerde manier van denken.” Ze wil ook haar eigen onderzoeks- en onderwijservaring actief inzetten en delen in een verder speerpunt van de Lutherse Wereld Federatie: ‘Theology for Transformation’, een programma gericht op de wereldwijde toerusting en bevordering van theologisch onderwijs. “Kritisch en gedifferentieerd denken hebben we onverminderd nodig in onze huidige wereld om opkomende polarisatie, het populisme en de post-waarheid en desinformatie politiek tegen te gaan in onze samenlevingen. We kunnen als kerken niet alleen activisten zijn. Een solide theologische onderbouwing is essentieel voor onze interactie met deze onderwerpen.” Ook als het gaat om de eigen institutionele ontwikkeling, richt de Lutherse Wereld Federatie zich op diversiteit en inclusiviteit. Sinds de zevende internationale conferentie in 1984 heeft zij zich gecommitteerd aan het integreren van vrouwen in kerkelijke functies en leiderschapsposities, zonder enig voorbehoud. En ook nu streeft zij naar de benoeming van tenminste 40% vrouwen, naast minimaal 20% jongeren, uit alle regio’s van de wereld.

Lokale en globale context verbinden

Als het gaat om mensenrechten, zoals gender- en klimaatrechtvaardigheid, is het belangrijk om het lokale steeds te verbinden met het globale, zo stelt Burghardt. “In de hele wereld zien we een zekere terugdringing van mensenrechten. Tegelijkertijd zijn in veel van de verschillende regio’s kerken invloedrijk in hun eigen context, waardoor zij mogelijkheden hebben om mensenrechten te benoemen en bevorderen. Een recent voorbeeld komt uit Tanzania, waar de lutherse bisschop pleitbezorger was voor de herintegratie van meisjes en jonge vrouwen die tijdens de pandemie door vroegtijdige zwangerschap waren uitgevallen in het onderwijs.” Daarnaast ondersteunt de LWF via haar World Service, in samenwerking met de UNHCR (United Nations High Commissioner for Refugees), wereldwijd meer dan 2,4 miljoen vluchtelingen. Bijvoorbeeld in Oeganda, waar 1,3 miljoen vluchtelingen uit Zuid-Soedan en Kongo verblijven, waarvan de LWF ruim 700.000 mensen direct faciliteert. Crises uit de hele wereld mogen echter niet tegen elkaar worden uitgespeeld, licht Burghardt toe. “Als wereldwijde lutherse gemeenschap worden wij steeds weer geconfronteerd met crises, ver weg en dichtbij. Zoals nu de oorlog in Oekraïne. Veel middelen worden op dit moment geconcentreerd naar dit gebied. Het is daarbij een uitdaging om te bewerkstelligen dat we wereldwijd gehoor kunnen blijven geven aan crises. Met miljoenen ontheemde vluchtelingen in Europa, zijn de gevolgen van de oorlog voor klimaat- en energiepolitiek, destabilisatie van democratische structuren en wereldwijde polarisatie, inclusief ideologische pogingen om theologie te instrumentaliseren, nog onduidelijk.”

One Body, One Hope, One Spirit

Het valt ook nog te bezien welke uitwerkingen de oorlog zal hebben voor de volgende internationale conferentie van de Lutherse Wereld Federatie in Polen rondom het thema ‘One Body, One Spirit, One Hope’ in het najaar. Burghardt is nauw betrokken bij de voorbereidingen hiervan. “Thema en locatie krijgen in het licht van de huidige ontwikkelingen een nieuwe dimensie, die toont dat de individuele aspecten van het thema, Eén Lichaam, één Geest, één Hoop (naar Efeziërs 4:4), met elkaar verbonden zijn in de notie van eenheid in Christus. Lijden en onrechtvaardigheid worden in de meeste gevallen gevoed vanuit verdeeldheid onder mensen in de wereld; mannen gescheiden van vrouwen, mensen die ontheemd zijn van hun thuisland, geest en lichaam gescheiden en tegengesteld aan de schepping. Het mysterie van de Drie-eenheid daarentegen is eenheid in diversiteit. Het is Gods kracht die mensen bij elkaar brengt. Niet gedwongen door geweld, maar door diversiteit in eenheid. God geeft het leven aan de gemeenschap zonder het individu daardoor tot eenheid te dwingen. Als kerken en mensen van God zijn we daarom geroepen om boodschapper te zijn van verzoening, vrede en hoop.”

De generale synode

Tijdens de generale synode in Lunteren ging dominee Burghardt gezamenlijk met ds. Martin van Wijngaarden (Evangelisch-Lutherse Gemeente Rotterdam) voor in de liturgische opening. De zegen ontvingen synodeleden daarbij het in het Estlands. Burghardt was uitgenodigd om te spreken over het werk van de Lutherse Wereld Federatie en de uitdagingen voor kerk-zijn in de huidige wereldwijde context. Ze opende haar presentatie door oecumene en christelijke eenheid te benadrukken. Een opvallend element uit haar inleiding: in termen van lidmaatschap ligt het zwaartepunt van lidkerken voornamelijk bij ontwikkelingslanden in Afrika en Azië, naast Duitsland en Scandinavië. Alleen al de lidkerken in Ethiopië en Tanzania hebben ruim 20 miljoen leden, naast nog eens 8 miljoen gezamenlijke leden in Indonesië en Madagaskar. De focus van het christelijk geloof in de wereld verschuift daarmee steeds meer naar het globale zuiden.

Geloof concreet maken

Het delen in de gaven en bronnen uit de verschillende wereldregio’s middels de Lutherse Wereld Federatie heeft substantieel bijgedragen aan de eenheid van de lutherse wereldfamilie. ‘There is no church so big and so rich, that it wouldn’t depend on the gifts of others; there is no church so small and so poor it wouldn’t be able to enrich others’ – aldus de quote van LWF-president Josiah Kibira (1977 – 1984). Een huidig speerpunt in het beleid van de wereldfederatie is daarom het versterken van de presentie van kerken in de wereld, én wereldwijd, naast humanitaire kerndoelen als menselijke waardigheid, rechtvaardigheid en vrede. “Deze twee perspectieven bij elkaar brengen betekent het geloof concreet maken, woorden omzetten in daden”, aldus Burghardt. Oecumenische relaties en partnerschappen, zowel binnen de wereldfederatie tussen lidkerken, als interconfessioneel en interreligieus, krijgen daarom prioriteit bij ontwikkelingssamenwerking. Vanuit de Protestantse Kerk is onder meer ds. Andreas Wöhle, president van de lutherse synode, afgevaardigd naar de LWF-taskforce voor Joods-christelijke relaties. Daarnaast zijn programma’s opgezet om de zoektocht naar de wereldwijde lutherse identiteit, of eigenlijk identiteiten, te faciliteren en jongeren toe te rusten om boodschappers van vrede te zijn.

Werken aan oplossing, ook op lange termijn

De steun, gericht op afzonderlijke leden van de gezamenlijke lutherse gemeenschappen in hun eigen context, is niet alléén gericht op verafgelegen gebieden. Burghardt reageert ook op de Nederlandse context dichtbij, met terugloop van kerkelijk belang en lutherse leden, waarin we zeker niet de enigen zijn. Ze adviseert ons niet blind te staren op grote buurlanden met hun navenante lutherse traditie, maar om te zien wat er wél is en vooral: wat de andere gemeenschappen met soms nóg minder middelen wel bereiken. “Kijk bijvoorbeeld naar Polen en Hongarije; hoe de kleine lutherse gemeenschappen daar met zulke beperkte middelen zich nu inzetten voor de opvang van Oekraïense vluchtelingen. Dus, práat met elkaar, als je ook een ‘kleintje’ bent, zoek elkaar op en ontdek waarin je van elkaar kunt leren - vooral in de praktijk. Ga kijken!” Verder bepleit Burghardt meer toezicht op een gelijke verdeling van COVID-vaccins in de wereld. In het Westen mogen we dan enigszins van corona ‘af zijn’, maar de pandemie heeft ook wereldwijd grote gevolgen voor gemarginaliseerde gemeenschappen, ontheemden en lage inkomensgebieden. “Het is essentieel dat voor iedereen in gelijke mate vaccins beschikbaar zijn. De verdeling ervan is wereldwijd nog steeds ongelijk en bovendien wordt het in toenemende mate ingezet als wapen in een oorlog van desinformatie gevoed vanuit al bestaande polarisatie. Als Lutherse Wereld Federatie ondersteunen we bij de proactieve bestrijding van de verspreiding van het virus, door de toegang tot vaccinatie- en gezondheidsdiensten te verbeteren, en werken we aan lange termijn oplossingen.”

De Protestantse Kerk is lid van de Lutherse Wereld Federatie. De Lutherse Wereld Federatie in cijfers: 148 lidkerken in 99 landen met meer dan 77 miljoen lutheranen wereldwijd. In de organisatiestructuur van de Lutherse Wereld Federatie is de Assemblee het hoogste beslissende orgaan. Het dagelijkse besturen is gedelegeerd aan de Council (raad) en een dagelijks bestuur, dat gevormd wordt de LWF-president en de voorzitters van de zeven wereldregio’s binnen de Lutherse Wereld Federatie. Die regio´s zijn: Afrika, Azië, Centraal-West Europa, Centraal-Oost Europa, Noord-Europa, Latijns- en Caribisch Amerika en Noord-Amerika. De Lutherse Wereld Federatie wordt ondersteunt door de Communion Office die zetelt in Genève (Zwitserland), onder leiding van secretaris-generaal ds. Anne Burghardt. Voor meer informatie zie de website: https://www.lutheranworld.org/. 

Fotograaf: Jan van de Lagemaat